Na terenie Jednostki Wojskowej 1155 (8 Baza Lotnictwa Transportowego) w Balicach, znajdują się dwa, wycofane z użytkowania, samoloty. Oba zostały zachowane z uwagi na związek z historią tego miejsca, a także fakt, że to właśnie w Krakowie zakończyły swoją długoletnią, transportową służbę. Niestety umieszczone są one na terenie wojskowym i większość miłośników lotnictwa nie może ich oglądać. W tym artykule poznacie ich historię i zobaczycie, jak wyglądają, bez konieczności starania się o przepustkę.
Antonow An-26, nr boczny 1403 (seryjny 1403) wyprodukowany został w 1972. Z dniem 4 listopada, tego samego roku, dostarczony został na Balice, gdzie zasilił stan 13 Pułku Lotnictwa Transportowego. W naszym krakowskim pułku (od 2001 roku Eskadrze) płatowiec służył nieprzerwanie przez 36 lat. W międzyczasie przeszedł trzy remonty główne w ZSRR (odpowiednio: 1978, 1983 i 1988) oraz czwarty na Ukrainie w 1998 roku. Ten ostatni skutkował zmianą powłoki lakierniczej z szarej na wielobarwny kamuflaż. Na dzień 31.12.2008 roku był to jedyny zdatny do lotu egzemplarz An-26 w wojsku polskim. I chociaż pierwotnie ta właśnie data wyznaczała zakończenie eksploatacji tych maszyn, to oficjalne pożegnanie odbyło się dwa tygodnie później, 16 stycznia 2009 roku. W tym dniu samolot 1403, posiadający znak wywoławczy PLF010, odbył swój ostatni lot w karierze, kończący również użytkowanie tego typu w ogóle. Start nastąpił o godzinie 11:00, a krótko później maszyna wykonała niski przelot nad pasem krakowskiego lotniska. Na ziemi Antek był ponownie po około 20 minutach. Samolot na miejscu swojej ekspozycji umieszczony został we wrześniu 2009 roku, a oficjalna prezentacja pomnika odbyła się przy okazji święta jednostki w następnym miesiącu. Na dziobie zachowała się oryginalna, wypłowiała naklejka z godłem 13 Eskadry Lotnictwa Transportowego, natomiast na drzwiach wejściowych umieszczono (już po wycofaniu) oznaczenie z czasów poprzednika tej jednostki, czyli 13 Pułku Lotnictwa Transportowego. Co bardzo sympatyczne, o poczciwym Antku nie zapomniano w 2018, przy okazji ozdabiania aktywnych maszyn jednostki okolicznościowym stickerem, upamiętniającym lot Stefana Skarżyńskiego, patrona 8 Bazy. Również 1403, mimo że już nie latający, pamiątkę taką otrzymał.
PZL An-2P, nr boczny 1463 (seryjny 1G114-63) wyprodukowany został w Mielcu w 1970 jako wersja pasażerska. Z dniem 27 kwietnia wpisano go na stan pierwszego użytkownika 18 Eskadry Lotnictwa Łącznikowego Marynarki Wojennej, stacjonującej na Babich Dołach w Gdyni. Z dostępnych źródeł wynika ponadto, że w latach 80 znajdował się on na stanie 17 Eskadry Lotniczej w Poznaniu. Około 1995 roku trafił ostatecznie do Dęblina. Tam służył wpierw w 23 Lotniczej Eskadrze Szkolnej, a po jej rozwiązaniu w 2002 roku, w 1 Ośrodku Szkolenia Lotniczego. Od 2010 roku, w związku z reorganizacją, pojawił się na stanie 41 Bazy Lotnictwa Szkolnego. I to właśnie ta jednostka w 2011 roku przekazała maszynę do Krakowa. Co ciekawe, w zamian do 42 Bazy Lotnictwa Szkolnego w Radomiu, 8BLtr oddała swojego etatowego Antka TD – 0852. Maszyna w Krakowie latała bardzo krótko, szybko wyczerpując resurs i ostatecznie pod koniec 2012 roku została umieszczona obok zasłużonego An-26. Można zatem zauważyć, że ten konkretny Antek miał z Balicami niewiele wspólnego (chociażby dlatego, że w 55PLT/13PLT nigdy nie użytkowano ich w wersji pasażerskiej). Tymczasem to właśnie ex. krakowski 0852 w Radomiu wykonał 12 grudnia 2012 pożegnalny lot, kończąc tym samym karierę tych dwupłatów w Siłach Powietrznych. Samolot ten, będąc w dobrym stanie technicznym, został potem przekazany Aeroklubowi Orląt w Dęblinie, gdzie z cywilną rejestracją SP-NAN lata do dnia dzisiejszego (2020).
Ponadto, naprzeciwko Antków, przy budynku mieszczącym 1 Regionalny Ośrodek Dowodzenia i Naprowadzania, znajduje się ciekawy pomnik. Składa się na niego popiersie patrona tej jednostki, Stanisława Skalskiego oraz statecznik pionowy z samolotu MiG-21MF nr boczny 6604 (seryjny 966604). Myśliwiec ten został wyprodukowany pod koniec 1972 roku. W lutym 1973 trafia do pierwszego użytkownika 34 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego OPK w Gdyni Babich Dołach. Następnie służy w 28 PLM OPK w Słupsku, by w roku 1980 trafić do 26 PLM OPK w Zegrzu Pomorskim. W jednostce tej (przemianowanej w 1989 roku na 9 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego) kończy służbę w lutym 1995 roku. Wycofany z użytkowania samolot zostaje przekazany do Bazy Sprzętu Lotniczego w Mierzęcicach. Kadłub pozyskuje około 1998 roku krakowska jednostka wojskowa, celem umieszczenia na pomniku. Prawdopodobnie ze względu na bardzo zły stan maszyny, podjęta zostaje decyzja o tym, aby wykorzystać jedynie odcięty statecznik pionowy, a resztę złomować. Przez pierwsze lata monument nie był poświęcony Skalskiemu i służył jako typowa lotnicza ozdoba. Dopiero w 2008 pomnik odnowiono, dodano popiersie i tablice pamiątkowe. Bezpośrednio po tym umieszczono na nim godła ówczesnych jednostek stacjonujących w garnizonie (13ElTr i 32 ODN). Obecnie (2020) znajduje się na nim wyłącznie oznaczenie i tablica 1 RODN (kontynuującego tradycje 32 ODN). Co bardziej spostrzegawczy zauważą też, że szachownica jest teraz znacznie mniejsza.
